In Kyiv zijn er, een jaar na het begin van de oorlog, geen grote herdenkingsevenementen georganiseerd. Her en der zijn er wat kleine activiteiten en er is een tentoonstelling geopend: 365 dagen. Wat overbleef van gesneuvelde Russische soldaten in Kyiv, Charkiv, Cherson en andere steden, wordt als trofeeën geëxposeerd.
‘Wat jij ons geeft, helpt ons om jullie eruit te schoppen,’ laat de galeriehoudster weten. Mededogen met de doden heeft ze niet. Met een sadistisch genoegen lijkt ze te genieten van de aanblik op bebloede uniformen, het schroot van militair materieel en een gevonden dagboek.
Op last van Poetin sluit in Novigorod, het voormalige Gorki, het Sacharov-museum. Sacharov was de vader van de Russische waterstofbom, maar werd in 1968 bekend vanwege zijn essay Gedachten over vooruitgang, vreedzame co-existentie en intellectuele vrijheid. In de samizdat, het ondergrondse literaire circuit, gaat het stuk dan al een tijdje rond, maar het gaat viraal als Moskou-correspondent Karel van het Reve het in handen krijgt en publiceert in Het Parool.
Het essay beschrijft hoe we in vier stappen tot een leefbare wereld komen, en is een pleidooi tegen nationalisme, extremisme, dictatuur, dogmatisme en discriminatie: een roep om intellectuele vrijheid die Sacharov de Nobelprijs voor de Vrede oplevert, maar ook een zwaarbewaakt appartement zonder telefoon in Gorki (het huidige Novigorod). Een plek die van wege de aanwezige Russische oorlogsindustrie niet toegankelijk is voor buitenlanders en journalisten.
‘Ik weet het niet en ik raad je aan om het niet te weten,’ zo ontwijkt Sacharov toevallige vragen van de medebewoners van het complex. Pas in 1985, als er onder Gorbatsjov glasnost en perestrojka gloort, wordt hij in ere hersteld. Hij verhuist terug naar Moskou en zijn oude huis wordt ingericht als een museum. ‘Soms,’ schrijft hij dan in zijn biografie, ‘probeerden ze je bang te maken door een situatie te creëren die weleens op een ongeluk zou kunnen uitlopen.’
De laatste jaren is hij op scholen opnieuw verbannen. Het museum trok volgens de conservator nog maar een paar duizend bezoekers per jaar aan. ‘Een nieuwe Sacharov,’ laat ze teleurgesteld weten, ‘is er niet. Niemand heeft zulke hersenen.’
In de galerie in Kyiv laat de galeriehoudster vol trots een helm zien waar stukjes hersenen van een Russische soldaat aan kleven. Ze toont het gevonden dagboek van een soldaat die op 24 februari de Oekraïne introk: ‘Onze kolonne is in beweging. Ik ga heel Oekraïne doorkruisen.’ De bravoure van die eerste dagen maakt al snel plaats voor een andere toon: ‘Ik hoop dat ik snel weer thuis ben.’ Een nieuwe Remarque, denk ik teleurgesteld, probeert met zijn kameraden in de loopgraven een nieuwe oorlog te overleven.
Elke editie van de Militaire Courant schrijft majoor in het Nederlandse leger Niels Roelen een verhaal bij een gebeurtenis uit de actualiteit. Dit bericht verscheen eerder in de Militaire Courant van maart 2023.
De Militaire Courant is mede mogelijk gemaakt door Noventas verzekeringen
