“Lievelingen, houd je goed hoor. Maak je niet ongerust over mij. Spoedig zullen de vredesklokken luiden en ben ik weer bij jullie. Dag schatten. Veel liefs, je liefhebbende man en pappa.”
Deze bemoedigende woorden schrijft Dick Gras in een briefje naar zijn vrouw en zoon als krijgsgevangene in Stuttgart. Dit bericht is, samen met andere documenten en foto’s, terug te vinden in de collecties van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH). In de eerste oorlogsjaren zijn Nederlandse officieren en militairen die de Erewoordverklaring weigeren te onderteken in krijgsgevangenschap afgevoerd. In 1943 volgen duizenden onderofficieren en overige manschappen, die gehoor hebben gegeven aan de oproep tot krijgsgevangenschap van de bezetter. De 32-jarige Dick Gras, korporaal-machinist bij de Koninklijke Marine, komt terecht in het Arbeitskommando 3016 in Stuttgart. Honderden Nederlanders verblijven daar aanvankelijk in een grote overdekte wielerbaan in het stadscentrum. Zij gaan in groepen de stad door om puin te ruimen na bombardementen en schade te herstellen aan daken, ruiten, gasleidingen en rioleringen. Daarnaast helpen zij met het graven van schuilkelders. Gras moet als bouwvakker houten graanschuren bouwen.
Gras schrijft onder meer over de nacht van 7 op 8 oktober 1943, als honderden Britse bommenwerpers boven de stad hun bommen laten vallen. Gras en de andere krijgsgevangenen duiken onder in de schuilkelder, en wanneer hij de volgende morgen weer bovenkomt, ziet hij tot zijn ontsteltenis dat de hele sporthal is weggevaagd. Op de kleding die ze aanhebben na, gaat alles verloren. Gras en de andere krijgsgevangenen worden overgeplaatst naar een schoolgebouw.
‘Het was hoognodig dat we bevrijd werden want we waren allen ondervoed’
Schuilkelder
Vanaf oktober gaat Gras tewerk bij een dakdekkersbedrijf. Hij graaft onder het schoolgebouw een nieuwe schuilkelder. Deze is groot genoeg om alle gevangenen, de bewakers, enkele omwonenden en de conciërge en zijn gezin op te vangen. Geen overbodige luxe, want de bombardementen nemen toe. Het is de gevangenen toegestaan brieven en kaarten naar het thuisfront te sturen, wat Gras regelmatig doet. Ze moeten wel eerst door de censuur.
Begin april volgt de evacuatie van de krijgsgevangenkampen in Stuttgart en omgeving. Een paar dagen moet Gras naar het oosten lopen, maar enkele weken later omkeren naar Ludwigsburg, ten noorden van Stuttgart. Op 21 april 1945 worden alle gevangenen hier door Franse troepen bevrijd. Negen dagen later schrijft Gras als vrij man zijn eerste brief naar huis. “Het was hoognodig dat we bevrijd werden want we waren allen ondervoed.” Een maand later vertrekt Gras uit Ludwigsburg, om via Frankrijk en België in Nederland aan te komen: terug naar huis in Heiloo. Je kunt online lezen wat Dick Gras naar huis schrijft en meemaakt tijdens zijn krijgsgevangenschap in collectie 444 Krijgsgevangenschap en kampen, 1942-1945 van het NIMH.
Dit artikel verscheen eerder in de Militaire Courant editie april 2025.
Dit artikel wordt mede mogelijk gemaakt door Noventas.
