Fort Sint Pieter maakt deel uit van de Vesting Maastricht. Een verzameling van vestingwerken zoals de Helpoort, Lage fronten, de kazematten van Maastricht en fort Koning Willem I die door de eeuwen heen zijn gebouwd om de stad Maastricht en haar inwoners te beschermen. Het werd een aantal keren door de Fransen belegerd, maar werd daarna een monument en toeristische attractie. Een bezoekje aan het fort levert boeiende verhalen op.
Fort Sint Pieter kent een lange militaire historie. En die wordt je ter plekke getoond. Het fort staat op de gelijknamige heuvel van Maastricht. De strategische plek van deze heuvel ten opzichte van Maastricht en de Maas werd al vroeg ingezien. Dat werd duidelijk toen in 1673 - Frankrijk was op dat moment in oorlog met de Nederlandse Republiek - Lodewijk XIV (de Zonnekoning) besloot om Maastricht te belegeren. De Franse strateeg Sébastien Le Prestre de Vauban zag dat je vanaf de heuvel Sint Pieter goed op de stadsmuren kon schieten en stelde er twee batterijen kanonnen op. Na twee weken gaf Maastricht zich gewonnen.
Een bijzonder detail aan deze belegering was dat ook de Charles de Batz de Castelmore er de dood vond. Die naam zegt de meesten onder ons niet, maar wel de naam waaronder hij bekend stond: d’Artagnan. Toen de stadsmuren in puin waren geschoten wilde deze beroemde musketier de eerste zijn die de stad betrad. Hij werd echter door zijn keel geschoten en stierf. Een voorzaat van de huidige museumgids moest het lijk van d’Artagnan ruimen en peuterde de kogel uit het lichaam: trots maar met een knipoog laat de gids ons deze kogel zien.
Na de vrede van Nijmegen in 1679 kwam Maastricht weer terug in de Republiek; Maastricht besloot toen dat het zich beter moest kunnen verdedigen. Daarom werd in 1701 met de bouw van het fort gestart. In acht maanden werd het eerste deel van het fort gebouwd. Het tweede deel, bovenste deel van het fort werd pas in de negentiende eeuw voltooid als deel van de Wellingtonbarrière.
Musketten en kanonnen
Het fort bestaat dus uit twee delen of lagen. Het eerste deel, de onderste laag, vormt een volledig symmetrische vijfhoek met de saillant, een soort speerpunt van het fort, naar het zuiden gericht. Op vier van de hoeken zijn zogeheten caponnières gebouwd, kazematten die met flankerend vuur de droge gracht moesten bestrijken. Ook heeft het hele fort circa 110 schietgaten. Per schietgat stonden mogelijk drie schutters met meestal drie vuursteenmusketten. Ook kon vanuit elk schietgat in drie richtingen geschoten worden, zodat er altijd kruisvuur mogelijk was. Sommige schietgaten zijn nog uitgebreider en kunnen vijf verschillende kanten uit schieten.
Hiernaast was het fort uitgerust met 24-pondskanonnen en enkele mortieren. De kanonnen hadden een bereik van ongeveer drie kilometer. De mortieren hadden een korter bereik en waren bedoeld om infanterie die dicht in de buurt van het fort opereerde, uit te schakelen.
Vocht
Wie door dit deel van het fort loopt merkt op dat het vochtig is. Dit komt doordat het fort is opgebouwd uit een bakstenen geraamte, met daaroverheen gewone aarde.
De aarde moest het fort beschermen tegen vijandelijk artillerievuur, want aarde dempt de inslag van gietijzeren kanonskogels. Omdat deze laag aarde erg zwaar was, bestaat het geraamte van het fort uit bogen die dat gewicht kunnen dragen.
Als gevolg van die laag aarde sijpelt er echter continu vocht door de muren het fort in. Daardoor zie je hier veel druipstenen, maar daarnaast is er ook schimmel. Voor de soldaten was dat erg vervelend, want zo beschimmelde het voedsel erg snel en werd het buskruit onbruikbaar.
Het tweede, bovenste gedeelte van het fort werd in 1816-1822 gebouwd om aan destijds geldende standaarden en behoeften te voldoen. Maar dit deel is nooit in een oorlog nodig geweest. Het fort is in zijn gehele geschiedenis ook maar eenmaal aangevallen. Dit was in 1794. Alleen de rechterface en later de saillant van het fort stortte toen in. Maar toen de commandant van het fort zijn meerderen aangaf nog maar een dag te kunnen volhouden, zag de stad zich genoodzaakt te capituleren.
Nasleep
Toen de vesting Maastricht in 1867 werd opgeheven, verloor het fort zijn functie en werd het verkocht aan Laurentius Straetmans. Deze had wel plannen met het fort maar kon er geen investeerders voor vinden. Na zijn dood in 1873 werd het fort deels gesloopt, totdat de gemeente Maastricht in 1919 weer eigenaar van het fort werd en besloten werd er een monument van te maken. Na enkele financiële injecties werd het fort in 1933 een toeristische trekpleister. Alleen tijdens en enkele jaren na de Tweede Wereldoorlog werd het fort nog militair ingezet, namelijk als luchtwaarnemingspost.
Tegenwoordig kun je via Maastricht Underground een rondleiding door het fort en de grotten onder het fort krijgen. De gidsen beschikken over een grote hoeveelheid kennis - geen droge kennis, maar een erg luchtig en toch meeslepend verhaal.
Wil je een bezoekje brengen aan fort Sint Pieter? Ga dan naar de website van Maastricht Underground!
De Militaire Courant is mede mogelijk gemaakt door Noventas.
