Een pad van vernieling, een stad in puin, opgeblazen bruggen en tienduizenden doden. Operatie Market Garden, waarmee de Geallieerden hoopten om de Nederlandse rivieren mee over te steken en door te kunnen stoten naar Duitsland, faalde. Dit was ook niet bepaald onverwachts. Het falen van de operatie kondigde zich namelijk al vanaf de eerste dag aan. Maar hoe kon dat? Waarom liep operatie Market Garden zo fout?
Wat was Market Garden?
“Een zelfmoordpoging” noemde generaal Roy Urquheart operatie Market Garden. Het was inderdaad een zeer gevaarlijk en gewaagd plan om in acht dagen tijd de grote bruggen over de Neder-Rijn, Maas en Waal over te nemen met parachutisten, drie grote steden te bevrijden en honderd kilometer op te rukken. Market Garden bestond uit twee delen: een grondopmars door het XXX Britse Legerkorps (Market) en een luchtoperatie (Garden) waarin de Amerikaanse 82e en 101e en Britse 1e Luchtlandingsdivisies, inclusief de Poolse parachutisten in reserve, de bruggen over de grote rivieren moesten innemen en hiermee enigszins de weg vrij zouden maken voorn een opmars van het Britse XXX Legerkorps.
Waarom vond Market Garden plaats?
Het plaatsvinden van Market Garden had twee belangrijke redenen. Ten eerste werden de Geallieerde aanvoerlijnen te lang. De stad Antwerpen met zijn grote haven was weliswaar bevrijd, maar gezien de noordoever van de Schelde nog in Duitse handen was, kon de haven niet gebruikt worden. Hierdoor moesten voorraden zoals voedsel, wapens en munitie via de enige grote veilige haven in West-Europa worden aangevoerd, Cherbourg. Dit lag vierhonderd kilometer naar het zuiden. Met Market Garden moest de weg vrijgemaakt worden voor toekomstige operaties waarmee de noordelijke oever van de Schelde ook kon worden bevrijd. Ten tweede wilden de Geallieerden met het plan snel de grote rivieren kunnen oversteken. Montgomery wilde namelijk de Duitse Siegfriedlinie omzeilen en langs het noorden van Nederland het Duitse binnenland intrekken. Dit gebied zou veel beter geschikt zijn voor de Amerikaanse tanks dan het heuvelachtige Eiffelgebied. Ten derde lag er een groot Duitse troepenconcentratie in Noordwest-Nederland. Met een snelle opmars langs het zuiden en oosten van het land, zouden deze troepen afgesneden en omsingeld kunnen worden.
'Geallieerde planners gingen ervan uit dat de Duitsers geen noemenswaardige weerstand konden bieden aan de Amerikaanse en Britse grondtroepen en parachutisten.'
Onderschatting
De belangrijkste reden dat Market Garden mislukte, was de enorme onderschatting van de Duitsers. De Geallieerden dachten namelijk in 1944 dat de Duitsers zo goed als verslagen waren en de oorlog voor kerstmis beëindigd zou kunnen worden. Dit idee kwam voort uit de razendsnelle opmars door Frankrijk en België. Deze opmars, waarbij de Duitsers ongeveer 400.000 militairen verloren, gaf de Geallieerden het idee dat het Duitse leger verslagen was.
Geallieerde planners gingen ervan uit dat de Duitsers geen noemenswaardige weerstand konden bieden aan de Amerikaanse en Britse grondtroepen en parachutisten. De Duitse troepen die zich namelijk in de regio’s van Eindhoven, Nijmegen en Arnhem bevonden, waren slecht getraind en uitgerust. Ook zouden de Duitsers zich niet snel genoeg kunnen hergroeperen voor een mogelijke tegenaanval.
De Geallieerden hadden daarnaast geen rekening gehouden met de vermoeidheid van hun eigen troepen. Het Britse XXX Legerkorps was na maanden van vechten uitgeput en de uitrusting en wapens waren door de vele gevechten verslechterd. De luchtlandingsdivisies stonden weliswaar op actie te wachten, maar het Britse XXX Legerkorps kon eigenlijk geen honderd kilometer oprukken in acht dagen.
Waar de Britse planners ook geen rekening mee hadden gehouden was de slechte weg op de route die het XXX Legerkorps zou moeten volgen. Deze was namelijk veel te smal en was kwalitatief ook niet in topconditie. Dit vermoeilijkte de opgave van het XXX Legerkorps.
Daarnaast vochten bij elk van de drie luchtlandingsdivisies Nederlandse troepen mee. Deze troepen hadden veel waardevolle informatie over de regio, de wegen en de Duitse troepensterkte. De Nederlandse militairen wisten dat Market Garden bijna onmogelijk was om te laten slagen. Echter werd geen van hen meegenomen in de besluitvorming rond Market Garden.
Twijfel
Naast de Nederlandse troepen, waren er ook nog anderen die hun twijfels hadden over Market Garden. Generaal Eisenhower, de opperbevelhebber van de Geallieerden, was namelijk geen voorstander van het plan. Hij had namelijk het gevoel dat de Duitsers zich hergroepeerden na hun nederlaag in Frankrijk. Daarnaast lag Arnhem wel erg dicht bij de grenzen van het vooroorlogse Duitsland. De kans dat de Duitsers de stad heviger dan andere steden zouden verdedigen, was volgens hem aannemelijk. Wat voor Ike ook meespeelde was zijn ‘broad front’ strategie. Dit was een strategie waarmee er langs een breed front druk gezet zou worden op de Duitsers in plaats van kiezen voor kleinere ‘drukpunten’. Deze strategie vergde echter veel voorraden (die dus vanuit Cherbourg aangevoerd moesten worden). Hierdoor wilde Eisenhower eigenlijk eerst de noordelijke oever van de Schelde bevrijden en de haven van Antwerpen in gebruik nemen. Een strategie die Montgomery echter niet hoog in het vaandel had zitten en liever een strategie had met kleine ‘drukpunten’. Hij ging met het plan akkoord omdat hij de Brits-Amerikaanse relaties niet wilde schaden en zichzelf zag als voornaamste persoon om die relatie goed te houden.
Het uitspelen van de slag
Op 17 september ging operatie Market garden van start. Bij Eindhoven, Veghel, Uden, Grave, Nijmegen en Arnhem vielen de eerste parachutisten uit de lucht en stak het Britse XXX Legerkorps de Nederlands-Belgische grens over. Het XXX Legerkorps stuitte voor Eindhoven al op zware Duitse tegenstand. Hierdoor ging veel kostbare tijd verloren. Iets waar totaal niet op was gerekend. Daarnaast bleken de wegen langs de gehele route, zowel langs Eindhoven, Nijmegen als Arnhem, veel smaller dan gedacht. Toen de Geallieerden eindelijk Eindhoven veroverden, liep de hele Eindhovense bevolking uit om hun bevrijders te begroeten. Ook dit kostte het XXX Legerkorps enorm veel tijd waar geen rekening mee was gehouden.
Om de bruggen bij Son werd hard gevochten. Echter bliezen de Duitsers de brug op voordat de Amerikanen deze konden innemen. Hierdoor moest een noodbrug gebouwd worden die op de ochtend van 18 september al klaar was.
De bruggen bij Veghel werden op 18 september binnen enkele uren ingenomen. De Duitsers planden hier echter een tegenaanval die op 19 september plaatsvond en mislukte. Ook de bruggen bij Uden en Graven werden met relatief gemak ingenomen. Vooral de inname van de bruggen bij Graven was perfect uitgevoerd door de Amerikanen. Echter door de slechte kwaliteit van de weg liep de opmars van het XXX Legerkorps toch vertraging op.
In Nijmegen verliep Market garden echter niet zo voorspoedig. De Amerikaanse 82e Luchtlandingsdivisie was er namelijk niet in geslaagd om de bruggen over de Waal in te nemen. Toen het XXX Legerkorps bij Nijmegen aankwam, lag het al één dag achter op schema. Daar de Amerikanen er niet in slaagden bij de initiële luchtlandingen, de brug over de waal in te nemen, duurde het nog twee dagen extra tot Nijmegen bevrijd was. Want doordat de brug niet ingenomen was door de Amerikaanse parachutisten, konden de Duitsers hun troepen versterken.
Na hevige gevechten bevrijdde het XXX Legerkorps samen met de Amerikanen op 20 september eindelijk Nijmegen en vlak daarna de brug over de Waal.
In Arnhem kregen de Britten de rekening voor hun onderschatting gepresenteerd. De landingsplekken voor de Britse parachutisten lagen te ver van de doelen die zij moesten innemen. Daarnaast waren er de sterke 9e en 10e Duitse Pantserdivisies aanwezig in Arnhem in plaats van de tweederangs eenheden waar de planners rekening mee hadden gehouden. De 9e en 10e pantserdivisies waren in Arnhem gelegerd om te rusten, maar waren tot de tanden bewapend en zeker weten klaar voor de strijd.
Door de hevige Duitse tegenstand tijdens de luchtlandingen bereikte slechts een kleine groep parachutisten onder het commando van John Frost, de Rijnbrug in Arnhem. Deze groep wist slechts een van de twee bruggenhoofden in te nemen terwijl de andere in Duitse handen bleef.
Daarnaast had het weer de gevechtshandelingen zwaar gehinderd. Bevoorrading en versterkingen die gedropt werden voor de parachutisten, kwam of te laat, of werd verkeerd gedropt.
Het XXX Legerkorps kon door de hevige gevechten bij Eindhoven en vooral Nijmegen niet op tijd Arnhem bereiken en de troepen van John Frost aflossen. Op de dag dat Nijmegen werd bevrijd, gaven de Britse troepen van John Frost zich over bij de Rijnbrug in Arnhem. De strijd woedde daarna nog enkele dagen door in Oosterbeek, maar het was slechts een kwestie van tijd voordat deze troepen het bevel kregen de strijd te staken en te evacueren.
Gevolgen
Op 25 september werd duidelijk dat operatie Market Garden mislukt was. De Duitse troepen waren finaal onderschat en er was geen rekening gehouden met de slechte wegen tussen Eindhoven en Arnhem. De Geallieerden konden de Neder-Rijn niet oversteken en een snelle bevrijding van Europa was definitief uit zicht. De honderd kilometer oprukken bleek toch een stap te ver. De westerse Geallieerden hadden gehoopt om voor de Sovjets Berlijn te kunnen bereiken. Na het mislukken van market Garden was dit niet meer mogelijk. Daarnaast had het Nederlandse treinpersoneel getracht te staken om op deze manier de Duitse versterkingen die per trein werden aangevoerd, te vertragen. De Duitsers reageerden na Market Garden woedend door de voedseldoorvoer naar Nederland, en vooral Noordwest Nederland, af te snijden. Het gevolg hiervan was de Hongerwinter
Toch was Market garden niet geheel nutteloos geweest. Zuid-Nederland was bevrijd en de operatie had inderdaad de ruimte gecreëerd voor toekomstige operatie om de noordoever van de Schelde in te nemen, alhoewel eerst Overloon en Venray nog werden bevrijd in een nieuwe poging om naar Duitsland door te stoten.
Dit artikel is een uitgebreide versie van het artikel dat verscheen in de papieren editie van de Militaire Courant editie september 2024.
Dit artikel is mede mogelijk gemaakt door Noventas.
