Het Vrijheidsmuseum in Groesbeek ontstond als herdenkingsmuseum over operatie Market Garden zoals dat in Groesbeek en omgeving ondergaan was. Maar intussen heeft het museum zich meer geprofileerd als locatie waar nagedacht wordt over vrede en vrijheid. Een gesprek met kersverse directeur Esther Horsten.
Ik ben vlak achter het museum opgegroeid’, vertelt Horsten. ‘Als puber keek ik tegen de witte koepel van museum aan. Ik kende alleen het oude museum, waarin het toch allemaal meer op militaria gericht was. Toen ik hier vorig jaar binnenkwam, bleek dat heel anders te zijn. Toen ik zag dat ze een nieuwe museumdirecteur zochten, heb ik mij aangemeld. Ik ben geen historicus of militair specialist, maar een verhaal vertellen vind ik fantastisch. Juist de boodschap van het Vrijheidsmuseum vormde voor mij een belangrijke drijfveer.’
Welke kwalificaties bracht jij daarbij ter tafel?
‘Mijn achtergrond is hospitality, met een focus op financiën en marketing. Daarna werkte ik vijftien jaar als freelance tekstschrijver, adviseur, projectmanager en zakelijk manager. Daarbij was ik onder meer communicatieadviseur voor een huisartsencooperatie, en werkte ik voor een stichting die voedingseducatie geeft aan kinderen en voor museumpark Oriëntalis in Heilig-Landstichting. Die achtergrond komt prima van pas in deze functie van directeur.’
En wat verwachtte het bestuur van jou als nieuwe directeur?
‘Wiel Lenders, mijn voorganger, heeft al heel hard gewerkt om het museum te brengen waar het nu is. Een nieuw, pand, nieuwe verhaallijn, nieuwe verhalen, hij heeft echt hard gewerkt, natuurlijk ook hard in de organisatie, maar vooral heel hard op de inhoud. Zijn kracht was zijn achtergrond als historicus. Nu is het tijd voor de volgende stap: we willen toe naar een sterkere organisatie, met het liefst meer mensen in dienst. We werken op dit moment met zes betaalde krachten en 150 vrijwilligers. We willen graag dat het betaalde team gaat groeien, maar daar is een structurelere financiering voor nodig. Daartoe willen we meer bezoekers binnenhalen. Met mijn achtergrond denk ik daar invulling aan te kunnen geven.’
Het museum is ontstaan doordat Groesbeek tijdens Market Garden in de vuurlinie lag. Is dat niet ook de belangrijkste aantrekkingskracht voor huidige bezoekers?
‘Misschien, maar niet alleen het museum heeft zich ontwikkeld, ook de maatschappij. Hoe wij in Nederland tegen de oorlog aankijken is in de loop der tijden veranderd, en het museum is daar in de jaren in meegegroeid. Zo waren direct na de oorlog alle Duitsers fout, maar daar kijken we nu anders tegenaan. En het is inmiddels bijna tachtig jaar geleden. Dus het aantal ooggetuigen wordt minder. Ook daardoor moet je een ander verhaal gaan vertellen. ons museum neemt als het ware de hele eeuw als uitgangspunt.
Wil je oorlog in al zijn complexiteit begrijpen, dan moet je de hele eeuw bekijken, inclusief wat eraan voorafging. Wij stellen de vraag: wat is vrijheid? Waarbij we benadrukken dat er nooit één verhaal is. En er is vaak geen goed of fout. In een aantal dilemmakamers stellen we bezoekers de vraag: wat zou jij doen in deze omstandigheden? Dan blijkt er veel grijs gebied te zijn, want je kunt het vaak vanuit verschillende kanten bekijken.’
Als je het zo breed bekijkt, hoe groot is het verband dan nog met de Groesbeekse historie?
‘Het is zeker nog Groesbeeks, want de plek waar het staat en waar je over uitkijkt, is historische grond. En veel stukken die je in het museum vind komen uit Groesbeek en deze streek. Maar we willen ook internationaal aantrekkelijk zijn.’
Wat zijn in jouw eigen beleving de echte eye-catchers van het museum?
‘We hebben een schuilkelder nagebouwd, waarin je min of meer een bombardement kunt ervaren. En stel je dan voor dat mensen er soms weken in doorbrachten, en dan echt niet wisten wat ze buiten zouden aantreffen. Dat doet iets met mensen. Daarnaast vind onze dilemmakamers mooi, waar ik het eerder over had. Want we kunnen allemaal een politiek correct antwoord geven, maar zo makkelijk is het niet. De boodschap "Er is nooit één verhaal" is daarin erg belangrijk.’
De oorspronkelijke focus van het museum lag op de militaire zaken, nu vertel je een ander verhaal. Wil je een andere doelgroep aantrekken?
‘De vorige directeur zei laatst nog: “Vrijheid is er niet gekomen door thee te drinken, maar door militair ingrijpen”. Dus dat blijft een belangrijk onderwerp. Maar ook mensen die geïnteresseerd zijn in militaire zaken, komen niet alleen voor die tank, maar ook voor het verhaal erbij.’
Weet je wat voor mensen er nu naar het museum komen?
‘Dat wil ik beter in kaart brengen. Het lijkt me op dit moment heel gevarieerd, van schoolreisjes tot een bus Amerikanen die met een cruise meegaan. Maar het bereik
van het museum mag groter. Dat kan bijvoorbeeld door ons educatief programma uit te breiden. Verder ligt de focus op Duitsland. Want in de Duitse grensstreek is er niet echt een museum dat dit verhaal vertelt. In 2023 hadden we 47.000 bezoekers; we willen naar
70.000 bezoekers. Daar hebben we wel een aantal jaar voor nodig, maar qua capaciteit kunnen we dat aan.’
Ga je inhoudelijk ook aan andere dingen aandacht besteden om die 70.0000 bezoekers te halen?
‘Inhoudelijk gaat het museum niet veranderen, al vullen we onze expositie altijd aan met wisselexposities, lezingen, activiteiten, boekpresentaties, kinderactiviteiten etc. We proberen daarbij altijd een onderwerp te belichten dat nog niet goed genoeg belicht is of waar nog niet veel over bekend is. We hebben nu bijvoorbeeld een expositie over dubbelspionnen in oorlogstijd. Daarna hebben we twee wisseltentoonstellingen, de
vervolging van roma en sinti, en over liefde in oorlogstijd. Het klinkt heel cliché, maar vrijheid is niet vanzelfsprekend. Daar komt bij: het overgrote deel van de bevolking heeft nooit een oorlog meegemaakt, dus die moet je daar bewust van maken. Soms kun je wel parallellen zien tussen wat er nu gebeurt en wat er in de jaren dertig leidde tot oorlog. Dan denk ik bij mezelf: “we hebben in die honderd jaar bitter weinig geleerd”. Ik heb niet de illusie dat we met dit museum de hele wereldproblematiek kunnen oplossen. Misschien zijn we een druppel op de gloeiende plaat, maar het draagt er misschien wat
aan bij dat het nooit weer gebeurt. Plus: we herdenken ook wat hier gebeurd is. En dat mag ook absoluut niet verloren gaan.’
Dit artikel verscheen eerder in de Militaire Courant editie juni 2024.
De Militaire Courant wordt mede mogelijk gemaakt door Noventas.
