Door Kim van Driessen
Aanslagen op een moskee in Oslo, een schietpartij in een winkelcentrum in El Paso en de Christchurch shootings. Het zijn drie voorbeelden van geradicaliseerde, rechts-extremisten die mensen van hun leven hebben beroofd tijdens een aanslag. Rechts-extremisme, radicalisering en terrorisme worden door de AIVD en MIVD gezien als drie grote dreigingen voor nationale veiligheid. Maar hoe komt het dat mensen radicaliseren? Wat zet hen aan tot deze gewelddadige daden? Vele wetenschappers wijden hun carrière aan het beantwoorden van deze vragen zodat men zich beter in kan leven in een geradicaliseerd persoon. Uiteindelijk hoopt men zo radicalisering te voorkomen. Een van de theorieën die een omschrijving probeert te geven van de onzekerheid waarin geradicaliseerde personen zich bevinden, is ontologische veiligheid. Wat zorgt ervoor dat iemand zich veilig voelt en wat gebeurt er als deze pijlers worden aangetast? Dit artikel focust zich op deze theorie en past vervolgens drie pijlers toe op de Christchurch shooter, om deze theorie te verduidelijken.
De bubbel van ontologische veiligheid
Ontologische veiligheid is een begrip dat door veel onderzoekers wordt gebruikt. Iemand voelt zich ontologisch veilig, als die persoon stabiliteit ervaart, dus een leven leidt wat loopt zoals men verwacht. Zonder het ervaren van onverwachte gebeurtenissen over vervelende voorvallen. Dagelijkse routines, een gevoel van een eigen identiteit en een samenleving waar men zich mee kan identificeren, zorgen voor dit gevoel van veiligheid. Wetenschappers gebruik vaak de metafoor van een bubbel om dit abstracte begrip tastbaarder te maken. Iedereen heeft een bubbel om zich heen. De bubbel blijft in tact als men stabiliteit ervaart; er is niets dat de bubbel beschadigt of indeukt. Als deze stabiliteit wordt aangetast, voelt iemand zich niet meer ontologisch veilig. Dit gevoel van onveiligheid heeft een grote impact op iemands leven, aangezien de desbetreffende persoon zich niet meer op zijn plek voelt. In dit geval is de bubbel ingedeukt en in extreme gevallen kan deze bubbel zelfs knappen.
Eenzaamheid, wantrouwen en instabiliteit als drie pijlers
Ontologische veiligheid kent diverse pijlers. Het gevoel van een stabiel ‘thuis’ is de eerste pijler. ‘Thuis’ kan breed geïnterpreteerd worden; zo kan het gaan over een gezin, gemeenschap of maatschappij. Als iemand het gevoel heeft dat nergens bij te passen, of dat de groep waar zij bij horen wordt aangevallen door een andere partij, leidt dat tot een gevoel van onveiligheid. De tweede pijler is een gevoel van stabiliteit. Als iemand wakker wordt en geen idee heeft wat de dag, de maand of het jaar brengt, veroorzaakt dat angst. Deze angst voor de toekomst maakt mensen onzeker omdat zij het idee hebben nergens op te kunnen bouwen. De laatste pijler is vertrouwen in de wereld. Als iemand anderen en de wereld wantrouwt, ziet iemand zijn omgeving als een dreiging. Dit leidt tot een eenzaam en angstig gevoel, wat zich zelfs kan vertalen in haat.
Globalisering als overkoepelende oorzaak?
Een mogelijke oorzaak voor het ervaren van ontologische onveiligheid, is globalisering. Door globalisering is de wereld zowel groter, als kleiner geworden. Mensen kunnen elkaar makkelijker bereiken, maar het contact wordt ook onpersoonlijker. Met name dit gevoel van onpersoonlijkheid kan tot ontologische onveiligheid leiden. Ook heeft globalisering invloed op de stabiliteit van dagelijkse routines die mensen ervaren. Door globalisering verdwijnen banen en gaan technologische ontwikkelingen snel. Het wordt steeds moeilijker voor mensen om de globalisering bij te houden, waardoor zij makkelijk kunnen vereenzamen.
De onzekerheid van de Christchurch shooter
Brenton Tarrant, aanslagpleger van de Christchurch shootings, laat in zijn manifest duidelijk zien dat hij zich ontologisch onzeker voelde. Voor hij de aanslag pleegde, schreef hij een manifest waarin hij met name zijn haat richting ‘invader of Europe’ uit. Hij benoemt veelvoudig hoe deze groep zijn ‘thuis’ bedreigt en daarmee zijn toekomst in gevaar brengt. Door de groep aan te vallen hoopt hij zijn thuis terug te winnen en zijn toekomst te stabiliseren. Dit laat ook duidelijk zijn wantrouwen en haat richting de wereld zien. Hij vertrouwt bepaalde bevolkingsgroepen niet en de haat die hieruit voortkomt verantwoordt volgens hem zijn daden.
Geen alomvattende verklaring maar toch relevant
Veel wetenschappers benadrukken bij het onderzoeken van ontologische veiligheid dat dit niet per se een verklaring hoeft te zijn voor het gedrag van extremisten. Het doel van deze onderzoeken is niet het verklaren van radicalisering, maar het onderzoeken van situaties waarin radicalisering heeft plaatsgevonden. Vervolgens is het aan andere wetenschappers om te onderzoeken hoe de radicalisering plaatsvindt en waarom mensen worden aangezet tot terroristische daden zoals de Christchurch shootings.