Geen geestelijke verzorging zo kleurrijk als die binnen het Nederlandse leger. Met protestanten, katholieken, humanisten, rabbi’s, imams, pandits en sinds kort ook een boeddhist is de manier waarop de krijgsmacht relativering in het eigen systeem heeft ingebouwd volgens de onlangs benoemde hoofdkrijgsmachtpredikant uniek. In een bijzonder en open gesprek vertelt Klaas Henk Ubels over zijn beroep binnen Defensie en de GV die gaat waar de militairen gaan.
Door Niels Roelen
De Diensten Geestelijke Verzorging (DGV) dragen bij aan het geestelijk welbevinden van militairen en iedereen die aan Defensie verbonden is. De DGV heeft een vormingscentrum, Landgoed Beukbergen, waar groepen de mogelijkheid hebben bezinningsactiviteiten te ondernemen, maar ook zijn de geestelijk verzorgers aanwezig op de werkvloer tijdens oefeningen en uitzendingen. Bij alle activiteiten en taken staan zingeving en ethiek centraal.
De Diensten Geestelijke Verzorging krijgen best veel ruimte. Is dit typisch Nederlands?
‘Andere landen begrijpen het niet altijd, maar de kracht van ons geestelijk verzorgingssysteem zit in de ruimte die wij krijgen en de hulp die we op basis daarvan kunnen bieden. Je ziet dat ook terug in het motto op militaire bijbels: “Niet door kracht of geweld, maar door mijn Geest.”’ Een ogenschijnlijke paradox binnen een geweldsorganisatie.
Hoe plaats je dat motto in een geweldsorganisatie?
‘Het is sowieso een appèl om na te blijven denken, maar het gaat over hoop hebben. Een toekomstvisie bieden. Ik ben niet irreëel, de bijbel is ook geen pacifistisch verhaal. Het Nieuwe Testament wil je soms anders doen geloven. Je kunt niet ontkennen dat er ook veel oorlog gevoerd wordt. Je kunt niet altijd de andere wang toekeren, soms is er geweld nodig om een groter kwaad te voorkomen of te stoppen. Dat de wereld niet geweldloos is, betekent echter niet dat je geen poging hoeft te doen om te streven naar een maatschappij waarin een krijgsmacht overbodig is. Hoop houden op een leven waarin geen geweldsorganisaties zijn.’
Is dat, met het opkomende populisme, geen naïeve gedachte?
‘Op het journaal keek ik onlangs naar een demonstratie buiten het Witte Huis. Een vredig protest dat door de politie met traangasgranaten ineens bruusk verstoord wordt. Ze maken een pad vrij voor Trump die bij een kerkje een verhaal houdt met de Bijbel in zijn hand die hij ondersteboven omhoog houdt. Dat je Gods woord ook nog eens op deze manier misbruikt voor je eigen gewin, dat vind ik stuitend. Aan de andere kant zie je dat juist in deze tijd mensen de moeite nemen om stil te staan en na te denken over zingeving. Zichzelf afvragen wie ze zijn en wie ze willen zijn. Zo berichtte Trouw tijdens de eerste coronatijd over de online kerkdiensten. Er bleken meer mensen in de kerk aanwezig te zijn dan normaal gesproken.’
Misschien ben ik cynisch, maar ik ken geen militair die tijdens een gevecht niet in God gelooft. Is dat niet gewoon de angst? ‘Op zich ben ik dat ook wel met je eens. Het kritieke punt is dat het geloof geen lapmiddel moet zijn voor allerlei onverklaarbare zaken. Het gaat mij ook niet zozeer om het geloof als zodanig, als ik het over zingeving heb, dan is dat met name een besef. Hoe ben je geworden wie je bent en is dat wie je wilt zijn? Die vragen brengen je terug naar je roots. De een heeft een prachtige en de ander een verschrikkelijke jeugd gehad en als je opgegroeid bent zonder of juist in een heel benauwde geloofsomgeving, dan kan ik me voorstellen dat je een afkeer van de kerk hebt. In die zin kan het geloof wel een rol spelen, maar dat hoeft dus niet per se.’
Als militairen terugkomen van een missie, worden ze soms geconfronteerd met zichzelf. Ze hebben dingen meegemaakt of gedaan die het moeilijker maken om nog te kunnen zijn wie ze willen zijn. Is dat waar de DGV om de hoek komt kijken?
‘Niet alleen de DGV, maar een heel complex aan zorgverleners waar vooral het Veteraneninstituut mee bezig is. De kracht van de DGV ligt juist in die momenten dat mensen geconfronteerd zijn met gebeurtenissen waarin ze zichzelf zijn kwijtgeraakt. Hoe blijf je trouw aan jezelf, als je jezelf niet meer herkent? Mensen helpen die niet kampen met PTSS, maar met een moral injury, het voorkomen dat mensen die op het randje balanceren zorg gaan mijden, is een pittige uitdaging.’
Defensie is een organisatie waarin je tijdens de opleiding leert om fysieke en mentale pijn te verbijten. Betekent dat niet dat militairen de neiging hebben om te zwijgen?
‘We kunnen allemaal ouwehoeren, maar praten over je gevoelens is op jonge leeftijd en binnen Defensie niet vanzelfsprekend. Toch is het enorm belangrijk om dat, binnen de groep waarmee je op missie gaat, te leren. Laat maar iets van je kwetsbaarheid zien aan elkaar, vertel je levensverhaal. Je kunt dan ervaren dat het ook een enorme kracht kan zijn. In het begin zie je vaak de worsteling en het ongemak, ze hebben er vaak geen zin in. Wanneer ze die levenslijn met hoogte- en dieptepunten, kernwaarden, kwaliteiten en zwaktes “verdedigen” voor de groep, zie je mensen sterker worden. Door het verwoorden van hun levensverhaal komen ze in hun kracht te staan.’
Spelen commandanten hierin een belangrijke rol?
‘In de geestelijke verzorging spreken we elkaar bij de voornaam aan, rangen of standen spelen daarmee geen rol. Die onafhankelijke positie is nodig om een vrijplaats te kunnen zijn. In de West heb ik op vier verschillende schepen meegevaren. Aan de reactie van een commandant bij de kennismaking zie je wat voor commandant hij is. Als hij oog voor mensen heeft, heeft hij ook oog voor mij als GV’er. Op de schepen waar ik welkom ben, hoef ik eigenlijk niet te zijn. Dat is een interessante paradox: waar ze je niet willen, hebben ze je misschien wel het hardste nodig. Je ziet dat ook bij mensen die na een missie de balans opmaken en er niet meer uitkomen. De zorgmijders zijn mensen die echt in de shit zitten en als ze dan ook de dienst al verlaten hebben, is het lastig om je weg terug te vinden.’
Hoe bereik je de mensen die in hun eigen kuil gaan zitten?
‘Als mensen zo diep in hun eigen problemen zitten, is het natuurlijk lastig om ze te bereiken. De afschuwelijke dingen die je hebt meegemaakt, kun je niet weglachen. Die moet je onder ogen komen. Daarbij proberen wij te helpen door vertrouwen te bieden. Vanuit het Veteraneninstituut zijn er initiatieven om de militairen te vinden die dat ontwijken. Mensen vinden die alles kwijt zijn en geen dak meer boven hun hoofd hebben en op straat leven valt niet mee. De meeste militairen hebben een goede uitzending gehad, maar dat wil nog niet zeggen dat ze er later geen problemen mee krijgen. Hoeveel Uruzgan-veteranen zijn er bijvoorbeeld? Twintigduizend? Zo tegen hun pensioen, als ze “stilgezet” worden, kijken ze terug op hun ervaringen en dan komen de herinneringen vaak terug.
‘Werken bij Defensie is een intensivering van leven. De mooie dingen worden mooier en de minder mooie dingen minder. Het is de kunst om balans te vinden in volop leven, want alleen maar geluk en mooie dingen beleven gaat vervelen.’
Biografie Klaas Henk Ubels (60)
Getrouwd, twee kinderen
30 jaar in dienst als GV’er bij Defensie
Begonnen bij de Marine met diverse zogenaamde adoptieschepen en o.a. plaatsingen in de West, bij de Onderzeedienst en een missie voor de kust van Irak
Overgestapt naar het vormingswerk op Beukbergen en daar begonnen met meer leidinggevende functies
Sinds 2013 hoofdkrijgsmachtpredikant
Begin 2022 met FLO (Functioneel leeftijdsontslag)
Dit interview verscheen eerder in de Militaire Courant, editie september 2020.