In 2019 stuitten twee sportduikers op het wrak van een schip. Maar welk schip? Nu, na jaren archeologisch onderzoek, is bekend dat het gaat om de Klein Hollandia, een Hollands oorlogsschip dat nog voor het begin van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog verging voor de kust bij Eastbourne, Engeland. Het gevonden wrak bevat echter meer dan de onderzoekers verwachtten…
Door Antal Giesbers
De Klein Hollandia was een linieschip gebouwd voor de admiraliteit van Rotterdam tussen 1654-1656. Ze was bewapend met 56 stukken en er waren 264 man aan boord.
De Klein Hollandia nam twee jaar na zijn oplevering al deel aan de slag in de Sont, op 29 oktober 1658, onder admiraal Wassenaar van Opdam. Vlaggenkapitein van de Klein Hollandia was toen Laurens Heemskerk.
Daarna was het schip betrokken bij alle grote zeeslagen in de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665-1667). In de slag bij Lowestoft (13 juni 1665) was de Klein Hollandia vlaggenschip van vice-admiraal Johan de Liefde. Daarna volgde de beroemde tocht naar Chatham (19-24 juni 1667) onder bevel van admiraal Michiel de Ruiter. Kapitein was toen Jan Jacob van Nes, die vanwege zijn 66-jarige leeftijd, Oude Boer Jaap werd genoemd.
Ondergang
In 1671 werd de Klein Hollandia, als onderdeel van het smaldeel van vijf schepen onder kapitein Adriaan de Haze, uitgezonden om de zogeheten Smyrnavloot van 65 koopvaarders in konvooi te escorteren van de Middellandse zee naar Nederland. Echter waren de verhoudingen tussen Engeland en Nederland weer flink verzuurd, en de Derde Engels-Nederlandse Oorlog stond op uitbreken. Een vlooteskader van 12 schepen onder bevel van kapitein Holmes kreeg toestemming om het Nederlandse konvooi aan te vallen. Op 23 maart 1672 gingen beide eskaders de strijd aan, maar de Klein Hollandia was eigenlijk niet tegen de Britten opgewassen: het schip was inmiddels flink verouderd, had te weinig bemanning aan boord en was onvoldoende bewapend.
Op de tweede dag van de strijd werd de Klein Hollandia ‘redeloos geschoten’, geënterd en ‘met de sabel genomen’. Maar al snel daarna zonk het ‘geheel doornagelde’ schip met de bemanning én de enterende Britten aan boord. Deze aanval was de directe aanleiding voor het uitbreken van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog.
Verrassing
De overblijfselen van de Klein Hollandia liggen op 32 meter diepte voor de kust van Eastbourne. Na een onderzoek dat door een team van Nederlandse archeologen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Britse archeologen van Historic England en de Nautical Archaeology Society werd uitgevoerd, werd geconcludeerd dat het wrak zich in opmerkelijk goede staat bevindt. Een flink deel van de houten scheepsromp bleek nog in de bodem begraven te liggen, maar ook werden er bronzen en ijzeren kanonnen gevonden.
‘Op de tweede dag van de strijd werd de Klein Hollandia “redeloos geschoten en met de sabel genomen”.’
Het schip had echter ook een verrassing: er bevonden zich aan boord ook Italiaans aardewerk, tegels en blokken van Italiaans Carrara marmer uit Toscane. Deze waren ongetwijfeld bestemd voor de luxe woningen, stadspaleizen en buitenhuizen in Holland. Deze vracht lijkt vreemd voor een oorlogsschip, maar het kwam toch ook weer niet helemaal onverwacht. De handel met de Middellandse zee was namelijk zo lucratief dat sommige marineofficieren daar graag van profiteerden, ook al was het verboden. De verdenking dat ook de kapitein van de Klein Hollandia, Jan van Nes, zich hieraan schuldig had gemaakt, werd hiermee wel bevestigd.
Onderzoek in archieven het wrak, de kanonnen, de lading en het jaarringonderzoek van het hout waren allemaal essentieel voor de van het schip: de Klein Hollandia. De Britse en Nederlandse onderwaterarcheologen blijven de komende tijd samenwerken om meer onderzoek te doen naar het wrak.
Martijn Manders
Maritiem archeoloog Martijn Manders van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en tevens professor in de onderwaterarcheologie aan de Universiteit Leiden dook in opdracht van de Nederlandse overheid op het wrak. het was voor hem een bijzondere ervaring.
‘Ik moet je heel eerlijk zeggen: het is voor het eerst dat ik bronzen kanonnen op de plek van een scheepswrak onder water heb gezien’, zei hij in het NOS Radio 1 Journaal. ‘Dan zie je die zo glinsteren en dat is fantastisch.
‘Daarnaast is dit natuurlijk een uitzonderlijke bron van informatie over de militaire scheepsbouw in de 17de eeuw. Een eerste bestudering van de wrakdelen gaven al veel interessante details vrij van een extreem zwaar gebouwd of gepantserd schip. Daar willen we meer van weten. In de loop van de jaren hebben we een unieke samenwerking opgebouwd met onze Engelse collega’s en het is juist interessant om een schip als de Klein Hollandia samen te onderzoeken omdat hierbij eenzelfde gebeurtenis tegelijkertijd vanuit verschillende perspectieven kan worden onderzocht. Daar leren we allemaal meer van!
‘In september van dit jaar ga ik weer: dan is het tij zodanig dat er de minste verstoring is, en heb je beter zicht en langer de tijd om er te duiken. Ik kijk er nu al weer naar uit!’
Dit bericht verscheen eerder in de Militaire Courant van maart 2023.
De Militaire Courant is mede mogelijk gemaakt door Noventas verzekeringen
