Met het ‘dilemmaprogramma’ van Veteraan in de Klas kunnen jongeren zelf ervaren hoe het is om beslissingen te maken in een oorlog of conflict. Een nieuwe, interactieve manier van lesgeven over onderwerpen als burgerschap. Wat vinden de leerlingen daarvan? Ik schoof aan bij een gastcollege van veteraan Pascal Bobbe in een Gymnasium 5-klas in het Leidsche Rijn College.
Door Mirjam Mulder
Tijdens het verhaal van de gastdocent schuiven de leerlingen steeds verder naar het puntje van hun stoel. In 2009 ging Bobbe op missie in Afghanistan. Als artillerie-waarnemer gaf hij aanwijzingen aan collega’s die een stuk geschut met een bom van vijftig kilo konden wegschieten tot wel veertig kilometer ver. Een feit dat diepe indruk maakt op de klas. Op een dag kwam hun patrouille onder vuur te liggen. Eén van Bobbes collega’s, een jongen die nog maar net van school af was, werd in zijn borst geraakt door een mitrailleurkogel en overleed ter plekke. De klas wordt op slag stil. ‘Wat zouden jullie doen?’ vraagt Bobbe. De leerlingen houden zich niet in: ‘Terug schieten!’ ‘Covering fire!’ ‘Bommen gooien!’ Dat laatste was inderdaad Bobbes werk. ‘Maar,’ legt hij uit, ‘weten jullie nog hoe zwaar die bom was? Daarmee zou je ook burgers kunnen raken, en die wilden we juist helpen.’
Vragenvuur
Een overwogen keuze maken, dat is waar de docent het over wil hebben. Hij begint bij de wereld van de scholieren. Als hij vraagt wie er die ochtend zijn bed heeft opgemaakt, gaan er slechts enkele handen omhoog. Bij de vraag wie er heeft ontbeten zijn dat er al meer. Was er iemand die erover dacht om bij de krijgsmacht te gaan? Eén meisje steekt haar hand op. ‘Ik twijfel nog omdat het wel een grote keuze is. Je bent dan heel lang weg van je familie en vrienden,’ zegt ze serieus, en voegt toe: ‘En als je niet aan het front zit lijkt het me best saai.’
Dan mag de klas vragen stellen – alles wat ze maar willen. Dat hij hun aandacht te pakken heeft, blijkt wel uit het spervuur dat nu op gang komt. Vragen als ‘Bent u weleens gewond geraakt?’ en ‘Heeft u ook mensen doodgeschoten?’ worden steeds met anekdotes beantwoordt, waarbij de leerlingen aan zijn lippen hangen. Maar ook de terugkeer naar de maatschappij komt aan bod. Had hij bijvoorbeeld last van psychische problemen? ‘Weet ik niet,’ zegt Bobbe eerlijk. ‘Ik ben wel veranderd, dat kan niet anders. Je wordt een ander mens. En als je terugkeert, weet je eerst niet goed wat je met al die vrijheid aan moet. Je dagen hebben geen structuur meer. Daar moest ik erg aan wennen.’ Dat is iets waar de vijfdejaars zich wel in kunnen inleven.
Dilemma’s
Nu begint het dilemmaprogramma pas echt. De docent start een PowerPointpresentatie op, die de klas meeneemt op een missie van ‘hoop en wederopbouw’ in een dorpje in Afghanistan. De militairen zoeken de stamoudsten op, maar die zijn niet erg verwelkomend. Ze mogen in hun dorp blijven, maar op één voorwaarde: de verblijven van de vrouwen zijn verboden terrein. Gaan ze daarmee akkoord of niet? De leerlingen overleggen in groepjes. Uiteindelijk kiezen ze unaniem voor akkoord gaan. Eén groepje legt uit: ‘Je moet eerst respect tonen en hun vertrouwen winnen, daarna kan je verder gaan met de missie.’ Een ander beaamt: ‘Volgens onze visie kun je de missie niet volbrengen zonder samen te werken met de bevolking.’
Eerst lijkt dat een goede keuze, maar dan worden ze beschoten vanuit een van de vrouwenhuizen. Meerdere militairen komen om. Er worden twee verdachten opgepakt, maar zonder bewijs. Moeten ze hen vasthouden of vrijlaten? Er laaien verhitte discussies op. ‘We worden genaaid!’ roept er één. ‘Nu trekken we ons eigen plan,’ zegt een ander beslist. De woorden ‘vergelding’ en ‘terugpakken’ hebben de overhand. Bobbe roept de klas tot orde. Hoe zit het met de regelgeving? Mogen ze deze verdachten zonder bewijs vasthouden? Het merendeel van de groepjes kiest voor niet vrijlaten.
Bij het volgende dilemma – een van de tolken loopt gevaar; moeten ze hem redden of niet? – merkt een leerling pienter op: ‘Wat doen we daar nou eigenlijk? De Taliban bestrijden of wederopbouw?’ Dat is de cruciale vraag waar Bobbe op zat te wachten. Bij het vorige dilemma dreigden ze de mist in te gaan, omdat ze hun doel niet duidelijk voor ogen hadden. Nu is de klas weer unaniem: ‘We moeten de tolk beschermen!’ Dat bleek een goed besluit: de militairen hebben het vertrouwen van de dorpelingen gewonnen, nu kunnen ze gaan samenwerken aan de wederopbouw.
Bobbe hoopt dat hij de leerlingen iets kan meegeven. ‘In het leger moet je doen wat je commandant je beveelt, ook al ben je het niet met hem eens,’ zegt hij. ‘Maar dat betekent niet dat je altijd totaal gehoorzaam moet zijn. Enerzijds ben je militair, maar anderzijds ben je ook nog steeds mens. Je moet altijd blijven nadenken over de gevolgen van je keuzes.’ Dat geldt evenzeer in de maatschappij, omdat je daar ook altijd met opdrachtgevers te maken krijgt – of dat nu je docent of je baas is. Daarover hoopt hij dat de leerlingen zullen nadenken als ze straks naar huis fietsen.
Vraag kosteloos je gastles aan op www.veteraneninstituut.nl en kijk voor meer informatie over het dilemmaprogramma op www.watzoujijbeslissen.nl.
Pascal Bobbe in het NMM 
Pascal Bobbe in Afghanistan
Dit artikel verscheen eerder in de Militaire Courant editie juni 2019.