Claire Felicie staat bekend om haar indringende portretten van soldaten en veteranen, gebundeld in boeken als Here Are the Young Men en Only the Sky Remains Untouched. Haar portretten hangen onder andere in het ministerie van Defensie en bij de NAVO. Dit najaar was er een nieuwe reeks te bewonderen in het Nationaal Militair Museum, waarin de vrouwen van de Peshmerga centraal stonden.
Het verhaal van de tentoonstelling begint als Felicie met haar dochter in Parijs is, ten tijde van de aanslagen op 13 november 2015. ‘In de chaos daarna wist ik een taxi te bemachtigen. Tijdens zo’n hectische situatie schieten er allemaal gedachten door je heen. Een daarvan was: als iemand nu het portier opentrekt, zal ik mijn dochter niet kunnen beschermen. Later zag ik de documentaire van Bernard-Henri Lévy over de Peshmerga. Daarin is ook een scène te zien waarin vrouwen trainen voor de strijd. Toen dacht ik: daar wil ik een reportage over maken.’
De Peshmerga zijn de krijgskrachten van Iraaks-Koerdistan. ‘De naam betekent “zij die oog in oog met de dood hebben gestaan,”’ vertelt Felicie. Zij voeren een voortdurende strijd tegen ISIS. ‘Het gaat mij om de oorlog ter bescherming,’ legt Felicie uit. ‘Je moet je voorstellen dat in jouw dorp opeens trucks met mannen van ISIS binnenrijden. De mannen worden gemarteld of gedood, de vrouwen worden verkracht. Daar wil je iets tegen doen.’
Felicie reisde af naar Irak, waar de Peshmerga-strijders werden getraind door Nederlandse militairen.
‘Door Here Are the Young Men had ik al contacten bij de mariniers. Die hebben me geholpen om bij Peshmerga te komen. Majoor Peter Jacobs, van de Luchtmobiele Brigade, heeft ook een cruciale rol gespeeld, bijvoorbeeld door mij op het spoor te zetten van de plaatselijke consul en mij te assisteren bij het fotograferen.’ Daarnaast kreeg ze hulp van haar tolk Chnar Hessin,. Die loodste haar door oorlogsgebied, maar vertaalde ook namens Claire vragen aan de soldaten, bijvoorbeeld over het voorwerp dat zij mee hadden. ‘Op de foto houden zij een item vast van hun gesneuvelde geliefde. Ik vroeg me af: hoe breng je over dat ze hier in gevaarlijk gebied zijn? We zijn niet gevoelig meer voor gruwelijke beelden. Daarom probeerde ik juist die ontroering op te roepen door middel van iets herkenbaars.’
De resultaten waren de afgelopen maanden te bewonderen in het Nationaal Militair Museum. ‘Aanvankelijk had ik foto’s opgestuurd van Only the Sky Remains Untouched, maar die werden door Dirk Staat, curator
bij het NMM, toch wat te duister bevonden. De foto’s van Daughters of the Sun pasten wat beter in het wat hoopvollere beeld dat het NMM schetst. Daar past ‘oorlog ter bescherming’, het thema van het boek en de tentoonstelling, goed bij.’
Bij het bezichtigen van de tentoonstelling valt op hoe kwetsbaar de vrouwen worden weergegeven, ondanks de gevechtstenues. Die kwetsbaarheid heeft overigens weinig met geslacht te maken: ook als ze mannen fotografeert, weet ze als geen ander de kwetsbaarheid van de mariniers te treffen. Dat is niet eenvoudig. ‘De ziel van een marinier is zo gepantserd als een Bushmaster,’ zegt Felicie. (Voor de niet-ingewijden: de Bushmaster is een pantserwielvoertuig dat ingezet wordt bij Nederlandse vredesmissies.) Hoe ze het toch voor elkaar krijgt om deze stoere strijders zo kwetsbaar op de gevoelige plaat te krijgen? ‘Ik denk dat ik kijk met de moederlijke blik. Er is ook altijd wel een bepaalde klik, dezelfde spirit. Ik ben altijd wel bezig met die connectie, ik probeer die mensen te begrijpen. Ik ben ook altijd op zoek naar “de blik”. Voor mij is dat het mooist als ze in zichzelf gekeerd zijn, over iets nadenken. Daarom was het goed dat mijn tolk Chnar die vragen stelde.’ Later, als ik op de opening van de tentoonstelling met Chnar praat, valt me op dat zij, in een verder Engelstalig gesprek, ook regelmatig het Nederlandse woord ‘blik’ laat vallen.
Als ik vraag of zij zich soms onveilig heeft gevoeld of achteraf last heeft van angsten, kijkt ze me geamuseerd aan. ‘Ik heb zelf niks heftig meegemaakt of gezien. Bovendien word ik daar omringd door militairen. Er wordt heel goed voor me gezorgd. Ik hoef me alleen maar bezig te houden met het maken van mooie foto’s.’ Op de opening praat ik met majoor Jacobs en Chnar. Dan blijkt uit hun verblufte verhalen ook dat Felicie zich door niets laat afleiden. Zelfs niet toen de vijand een wapen in stelling bracht terwijl zij aan het front bezig was met fotograferen. Het enige wat telt is die ene perfecte foto. Gelukkig maar, want het levert ons schitterende beelden op.
Beeld: Claire Felicie
Dit interview verscheen eerder in de Militaire Courant, editie oktober 2018