In Uruzgan waren wegen aangelegd, bruggen en scholen gebouwd, maar na het vertrek van de NAVO keerde de Taliban terug om de provincie onder controle te krijgen. ‘Zijn die vijfentwintig Nederlandse militairen nu voor niets gesneuveld?’ Deze vraag werd door de pers regelmatig aan Nederlandse militairen gesteld.
Door Niels Roelen
Het was de juiste vraag, maar alleen gesteld aan de verkeerde mensen, want alleen de politiek kan hier een antwoord op geven. Hoe zij reageren op militaire slachtoffers in een missie onderzoekt journalist en politicoloog Dieuwertje Kuijpers in haar boek Anders is al dit werk voor niets geweest.
In een heldere en prettig leesbare stijl legt ze uit welke keuzes bewindvoerders maken om dit vervolgens te koppelen aan bevindingen uit de gedragseconomie en sociologie. Hieruit blijkt bijvoorbeeld dat het sneuvelen van militairen eerder leidt tot het sturen van meer troepen dan tot beëindiging van een missie. Een onbegrijpelijke reactie die, zoals blijkt uit het onderzoek, sterke parallellen kent met de steeds groter wordende investeringen die gedaan worden in falende IT-projecten, de Noord/Zuidlijn of de Fyra.
Om de vraag te beantwoorden waarom politici de neiging hebben om te blijven investeren in een verloren zaak, onderzoekt Kuijpers de verschillen en overeenkomsten tussen verschillende democratische regeringen. Wat drijft ze en hoe werken ze? Om vervolgens de stap te maken naar hoe persoonlijke meningen worden gevormd. Wat drijft het individu en welke rol speelt hierin logica of juist het gebrek daaraan? Opinions zijn volgens haar meer dan assholes, want ze worden gevormd door het nieuws en de eliteopinie. ‘De elitieopinie is geen tenniskakker met een mening, maar een expert die uitlegt hoe complexe processen als oorlog eigenlijk in elkaar zitten.’
Dit is de logische opstap naar het hoofdstuk waarin de relatie tussen de publieke opinie en het effect van gebeurtenissen in de missie wordt gelegd. Kuijpers kijkt daarbij naar de reactie van het publiek op de eerste slachtoffers. Reacties die leiden tot een politieke spagaat van enerzijds daadkracht en anderzijds het behoud van stemmen.
In het deel dat hierop volgt, voel je je als lezer betrapt op het moment dat alle bevindingen weggezet worden tegen al bekend gedragseconomisch onderzoek. Met een aantal herkenbare experimenten worden grote politieke dilemma’s klein gemaakt. Zo worden ingrijpende kwesties op metaforisch niveau vergeleken met problemen die we als individu tegenkomen. Je denkt bijvoorbeeld terug aan je eigen steeds duurder wordende verbouwing of aan de dag waarop je als kind wanhopig probeert verloren knikkers terug te winnen op het schoolplein. Kuijpers maakt het ineens persoonlijk, waardoor de overwegingen van politieke besluitvormers dichtbij komen.
Om haar onderzoek compleet te maken, is het laatste woord aan de militairen. Hoe gaan zij, de mannen en vrouwen die het uit moeten voeren, om met de politieke besluiten die vanuit pure logica soms onverklaarbaar zijn? Hebben deze besluiten effect op het vertrouwen dat zij in de politiek hebben?
Anders is al dit werk voor niets geweest is geen betweterig document achteraf. Het boek geeft heldere opties voor verandering in de toekomst, en maakt tegelijkertijd ook duidelijk waarom je niet te veel van die verandering kunt verwachten.
Dieuwertje Kuijpers, Anders is al dit werk voor niets geweest. Hoe politici omgaan met militaire verliezen, Uitgeverij Volt, 176 pagina’s (€ 20,00)
Deze recensie verscheen eerder in de Militaire Courant editie juni 2019.